K-278 Komsomolec je bio u svojoj prvoj operativnoj patroli kada je sovjetska nuklearna podmornica s nuklearnim naoružanjem, uslijed požara, potonula u Barencovom moru 7. aprila 1989. godine, tom prillikom su nastradala 42 člana posade, piše Radio Slobodna Evropa (RSE) na engleskom jeziku.

Trideset godina kasnije, norveška naučna ekspedicija na lokalitetu olupine 1,7 kilometara ispod površine potvrdila je da Komsomolec i dalje ima dugotrajan uticaj na životnu sredinu.

"Pronašli smo nivoe radioaktivnog cezija... koji je bio skoro milion puta veći od nivoa kojeg nalazimo u [nekontaminiranoj] morskoj vodi," izjavila je telefonom za RSE Hilde Elise Heldal, istraživačica iz Instituta za pomorska istraživanja koja je učestvovala u misiji 7. jula.

Potvrda da iz podmornice aktivno curi radijacija stiže nekoliko sedmica nakon požara na tajnoj ruskoj nuklearnoj podmornici u Barencovom moru, kada je smrtno stradalo 14 mornara, što je proglašeno najsmrtonosnijim podmorskim incidentom koji je pogodio rusku mornaricu od 2008. godine i izazvao uzbunu oko transparentnosti Moskve u vezi tog događaja.

Norveški naučnici su pratili olupinu Komsomoleca od 1990-ih. Olupina se nalazi 180 kilometara jugozapadno od norveškog Medvjeđeg otoka i 350 kilometara sjeverozapadno od kopnene obale zemlje.

Nadgledanje i praćenje Norvežana podrazumijeva godišnje ekspedicije u Komsomolec i uzimanje uzoraka vode i jezgre s morskog dna, ali njihovi napori imaju svoja ograničenja, tvrdi Heldal, jer "mi ne znamo tačno koliko smo blizu olupine".

Ove godine, po prvi put, Norvežani su rasporedili podvodni dron, norveški ROV Aegir 6000, za koji je rekla da je "omogućio snimanje i fotografiranje kao i uzimanje uzoraka u blizini olupine".

Rezultati su bili vizuelno i naučno zapanjujući.

Video snimci objavljeni 8. jula otkrili su sablasnu scenu u mračnim dubinama arktičkih voda - iskrivljeni metal iz spaljenog trupa podmornice zbog kojeg je Komsomolec ranije imao status jednog od najnaprednijih podvodnih plovila svoga vremena.

Napravljen od titanijuma unutar trupa, jednim nuklearnim reaktorom pod vodenim pritiskom i šest torpednih cijevi od 533 milimetra koje ga čine pogodnim za borbu protiv podmornica, Komsomolec je dostigao dubinu od 1.020 metara 1984. godine, što je bio rekord u to vrijeme.

Ali nakon godina razvoja i testiranja poslije puštanja u rad kao prototip 1983. godine, njegov život, kao operativnog plovila sovjetske flote, bio je kratkotrajan.

Dok je provodio svoju prvu patrolu na dubini od oko 335 metara, požar u strojarnici brzo se proširio i uzrokovao zastoj nuklearnog reaktora. Posada je uspjela izvršiti hitan uspon i probiti se na površinu u roku od 11 minuta. Međutim, dok se većina od 69 članova posade pokušala evakuisati, četiri su poginula u požaru, dok su mnogi koji su uspjeli pobjeći umrli od hipotermije dok su čekali spašavanje.

Nakon što je satima gorjela, podmornica Komsomoleca je potonula na dno mora noseći sa sobom dva torpeda s nuklearnim naoružanjem. U konačnici, 42 člana posade su nastradala.

U jednom od posljednjih aktivnosti Sovjetskog Saveza, istražitelji su se vratili na mjesto događaja s potopljenim čamcima u avgustu 1991. kako bi uzeli uzorke i pregledali olupinu. Misija je osigurala video snimke iz trupa Komsomoleca i otkrila da je do eksplozije došlo na pramcu, u kojoj su bile torpeda opremljena nuklearnim bojevim glavama.

Godine 1992., druga ekspedicija koja je uključivala tim naučnika - od kojih je jedan norveški - sprovela je opsežne testove vode, sedimenata s dna i organizama. Međutim, dok je misija utvrdila veće štete na pramcu, planovi za pokušaj podizanja podmornice nisu otkrili propadanje trupa ili prekoračenje zračenja, navodi se u dokumentu koji je objavio američki Centar za obavještajno istraživanje (CSI).

Tek 1993. godine prijavljeno je otkrivanje radioaktivnog cezija-137. To rusko istraživanje, koje je uključilo holandske, norveške i američke stručnjake, otkrilo je i masivnu rupu u prednjem torpednom odjeljku.

Odlučeno je da će korodirajuća torpeda biti zapečaćena na licu mjesta do naredne godine.

"Curi sve vrijeme"

Tengiz Borisov, koji je predvodio ruski Specijalni komitet za podvodne radove, rekao je novinarima u to vrijeme da "ako dođe do curenja, ribolov u Norveškom moru neće biti moguć narednih 600 do 700 godina", navodi se u izvještaju CSI-ja.

Studija norveškog Instituta za odbrambeno istraživanje iz 1997. godine o uticaju potopljene podmornice na životnu sredinu pokazala je da "ni trup podmornice niti reaktor neće biti uništeni korozijom najmanje 1000 godina."

​Heldal je rekla da su učesnici nedavne ekspedicije znali iz "ranijih ruskih ekspedicija devedesetih godina prošlog vijeka i posljednje u 2007., da su pronašli curenje iz jedne ventilacione cijevi u olupini".

Nakon uzimanja pet uzoraka iz iste cijevi, kazala je Heldal, pronađeni su različiti nivoi radioaktivne kontaminacije. Nijedan uzorak nije bio u nivou normalnog. Jedan je bio 30.000 puta veći od onog koji je pronađen u nekontaminiranoj morskoj vodi. Dva uzorka su pokazala 100.000 puta veći nivo od normalnog - u skladu s prethodnim snimljenim uzorcima. I jedan je, rekla je, bio blizu milion puta veća. Norveški institut za pomorsko istraživanje kasnije je utvrdio da je najviši uzorak bio više od 800.000 puta iznad normalnog.

Heldal je ove nalaze opisala kao "uporedive" s rezultatima prethodnih ruskih istraživanja, što je, kako kaže, pokazatelj da Komsomoleca "curi" sve vrijeme.

'Apsolutno siguran'

Međutim, ona je takođe naglasila da, iako najnoviji rezultati "mogu zvučati zastrašujuće", oni nisu razlog za uzbunu. Svako zagađenje se brzo razvodnjava, objasnila je ona, dodajući da nijedno zračenje nije pronađeno samo pola metra od ventilacione cijevi u kojoj je zabilježeno zagađenje.

Ona je takođe rekla da su napravljeni naučni modeli koji gledaju šta će se desiti ako sav radioaktivni cezij iscuri iz Komsomoleca i da čak i u tom najgorem slučaju to „neće imati uticaja na ribu u Barencovom moru, jer leži na tako velikoj dubini“.

Zagađenje, kazala je Heldal, razvodnjeno je na putu do glavnih ribolovnih područja Barencovog mora. Najopasniji scenario, rekla je ona, bio bi pokušaj podizanja podmornice čime se rizikuje curenje na površinu.

"Mogu vam reći iz posmatranja radioaktivnog zagađenja i riba iz ovih područja kojeg obavljamo, da su riba i morski plodovi ovdje apsolutno sigurni za jelo", izjavila je.