Prema Zakonu o Penzijskom i invalidskom osiguranju Republike Srpske profesionalne bolesti su: „Određene bolesti nastale u toku osiguranja, prouzrokovane dužim neposrednim uticajem procesa rada i uslova rada na radnim mjestima, odnosno poslovima koje je osiguranik obavljao“.

Pravilnik o listi profesionalnih bolestu ( "Sl. glasnik RS", br. 84/2018 ) sadrži listu profesionalnih bolesti i bliže određuje uslove za njihovo priznavanje. Naša lista je zatvorena i na njoj se nalazi 59 oboljenja, podeljenih u grupe: 1. Bolesti uzrokovane hemijskim delovanje ( trovanja metalima, gasovima, rastvaračima i pesticidima ), 2. Bolesti prouzrokovane fizičkim dejstvom (buka, vibracija, jonizijuća i nejonizujuća zračenja, pritisak i prenaprezanje delova tela), 3. Bolesti prouzrokovane biološkim faktorima (antropozoonoze, tropske importovane bolesti, tuberkuloza, HiV, virusni hepatitis i druge zarazne i parazitarne bolesti uzrokovane radom u delatnostima gde postoji povećan rizik), 4. Bolesti disajnih organa, 5. Bolesti kože i 6. Maligne bolesti.

Upravo zbog epidemiološke situacije osvrnućemo se na grupu profesionalnih bolesti prouzrokovane biološkim faktorima. U ovoj grupi bolesti nalaze se različite zarazne i parazitarne bolesti. U skladu sa tim profesionalna bolest izazvana virusom COVID -19, prema našem pravilniku, može se priznati u slučaju dokaza uzročno posljedične veze bolesti i rizika od zaraze u djelatnostima gdje je već utvrđen povećan rizik od zaraze. Povećan rizik od zaraze uglavnom je utvrđen u zdravstvenoj delatnosti, ali su moguće i kod drugih profesija koje su utvrđene kao neophodne za funkcioniranje države u vrijeme pandemije (kod policajaca, graničnih policajaca, pripadnika oružanih snaga, trgovaca koji rade u uslovima pandemije i slično).  

U Republici Srpskoj referentna ustanova za verifikaciju profesionalnih bolesti je Zavod za medicinu rada i sporta Republike Srpske. U slučaju sumnje da je radnik zaražen COVID-19 na radnom mestu na kojem smatra da postoji povećan rizik od zaraze COVID-19, neophodno je da se isti obrati JZU Zavod za medicinu rada i sporta RS.

Ono što je bitno da se spomene da naknada plate u slučaju profesionalnog oboljenja, kao u slučaju i povrede na radu za vreme trajanja privremene nesposobnosti za rad (bolovanja) ide 100%. Takođe u slučaju težih bolesti i gubitka radne sposobnosti osiguranik kod koga je gubitak sposobnosti za rad prouzrokovan povredom na radu ili profesionalnom bolešću ima pravo na invalidsku penziju bez obzira na dužinu penzijskog staža.

Profesionalne bolesti predstavljaju jednu od najozbiljnijih posledica izloženosti štetnim faktorima na radnom mestu sa medicinske, socijalne i ekonomske tačke gledišta. Prema nekim ranijim podacima na globalnom nivou broj smrtnih slučajeva zbog profesionalnih oboljenja je oko 2 miliona, a broj godina izgubljenih zbog nesposobnosti /eng. Disability-Adjusted Life-Years (DALY)/ iznosi otprilike 63,600. Treba pomenuti takođe, da učestalost određenih profesionalnih bolesti u svetu je značajna npr. podaci pokazuju da 5-10% karcinoma pluća je profesionalnog karaktera. U Republici Srpskoj ukupan broj verifikovanih profesionalnih oboljenja na godišnjem nivou je 1 ili nijedan slučaj. 

Neminovno je da se trebaju preduzeti akcije sa ciljem unapređenje zdravstvene zaštite radnika i veće uključivanje medicine rada u zajednicu. Zavod za medicinu rada i sporta RS Banja Luka i regionalni Centri (Bijeljina, Doboj, Istočno Sarajevo, Trebinje i Prijedor) stoje na raspolaganju za sve informacije iz oblasti medicine rada.  

Dr Nada Marić, specijalista medicine rada - doktorand iz Javnog zdravlja na Medicinskom fakultetu Univerziteta u  Beogradu

Centar za medicinu rada i sporta Bijeljina