“Majka mi je preminula 5. aprila, tačno vrijeme ne znam jer zvanične papire još uvijek nismo dobili“, rekao je 16. aprila za Radio Slobodna Evropa (RSE) Norbert Engi iz Subotice, koji je na sahranu svoje majke Marike Engi (62), inače prve osobe preminule od COVID-19 u ovom gradu na krajnjem sjeveru Srbije, čekao četiri dana.

Pravila Ministarstva zdravlja

Budući da iz dana u dan u Srbiji raste broj umrlih od COVID-19, pogrebna preduzeća, po nalogu Ministarstva zdravlja i Instituta za javno zdravlje „Dr Milan Jovanović Batut“, sahrane inficiranih obavljaju u skladu sa Zakonom o zaštiti stanovništva od zaraznih bolesti i mjerama koje se primenjuju za sahranjivanje lica oboljelih od infektivnih bolesti, kažu za RSE u Javno-komunalnom preduzeću (JKP) „Pogrebne usluge“ iz Beograda.

„To znači da se prethodno dezinfikovani posmrtni ostaci prvo smjeste u limeni uložak koji se zavari, a nakon toga u drveni sanduk koji se dezinfikuje. Transport preminulih se obavlja specijalizovanim vozilima koja se više puta dezinfikuju prije i nakon transporta“, stoji u pisanom odgovoru JKP „Pogrebne usluge“.

Iz ovog javnog preduzeća navode da porodice preminulih mogu izabrati da li pokojnika žele da kremiraju ili pokopaju, da ne postoje posebno predviđena mjesta za sahranjivanje osoba preminulih od COVID-19, te da se sahrane mogu realizovati i u toku perioda ograničenog kretanja uz posebno odobrenje MUP-a Srbije.

„Ako je osoba preminula od posledica bolesti COVID-19, a članovi porodice su u izolaciji, mogu da daju ovlašćenje drugim licima da zakažu i obave sahranu. Za ostale sahrane, postoji ograničenje od 10 osoba koje mogu da prisustvuju svim sahranama, pri čemu je u ispraćajnim kapelama dozvoljeno prisustvo pet osoba, uključujući i sveštenika, a saučešća se izjavljuju bez ulaska u ispraćajne kapele i bliskog fizičkog kontakta“, stoji u odgovoru.

Kako je sahranjena preminula iz Subotice?

Međutim, iako bi ovo pravilo trebalo da važi za teritoriju cijele Srbije, iskustvo našeg sagovornika sa početka teksta govori drugačije. Prema njegovim tvrdnjama, iako je cijela porodica Engi nakon smrti svoje ukućanke bila u obaveznoj izolaciji, oni su ipak mogli da izađu na groblje i obave sahranu, a pravila su bila drugačija i kad je u pitanju sam tretman tijela preminule osobe.

„Dobili smo dozvolu da osam do deset ljudi može da bude na sahrani. I mi smo dobili posebnu dozvolu od epidemiologa da možemo da budemo tamo pod zaštitnim mjerama. Prvo su rekli da nam treba crna vreća, pa metalni kovčeg koji se zavari, pa tek onda običan kovčeg. Na kraju su rekli da ne treba metalni kovčeg, dosta je samo crni džak pa može u običan kovčeg. Čuo sam od radnika da su rekli da je kovčeg dezinfikovan i može slobodno da se pipne, da ne treba da se plašimo”, priča Norbert Engi.

Da je procedura minimalno odstupala od zvanično preporučene, potvrdilo je i samo Pogrebno preduzeće “Funero” iz Subotice, koje je, prema riječima našeg sagovornika, sprovelo sahranu njegove majke Marike Engi.

„Propise sa preporukama i pravilima sahranjivanja osoba preminulih od COVID-19 smo dobili od subotičke bolnice. Nismo ni u kakvoj komunikaciji sa Ministarstvom zdravlja ili sa Institutom 'Batut' (Institut za javno zdravlje Srbije, prim.red.). Inače pratimo na internetu i situaciju i ponašanje drugih kolega i ne nedostaje nam informacija. Sve preporuke smo ispoštovali kod ovog slučaja“, stoji u pisanom odgovoru ovog pogrebnog preduzeća.

Do kraja rada na ovom tekstu, Radio Slobodna Evropa nije dobio odgovor od Ministarstva zdravlja i Instituta za javno zdravlje „Dr Milan Jovanović Batut“, na pitanje da li su svakom pogrebnom preduzeću na teritoriji Republike Srbije poslali dokument sa preporukama i pravilima sahranjivanja osoba preminulih od COVID-19 infekcije, niti smo dobili primerak tog dokumenta.

Kako je sahranjena preminula u Vlasotinci?

Za razliku od porodice Engi, Bratislav Petrović iz Vlasotinca, na jugoistoku zemlje, kome je majka Stanka Petrović (64) od posledica COVID-19 infekcije sahranjena 20. aprila, imao je prilike čak i da identifikuje tijelo.

„Ona je bila u toj vreći stavljena, to ide u limeni sanduk, pa posle limeni sanduk ide u drveni sanduk. Nismo otvarali ništa, poštovali smo proceduru. U prisustvu najviše deset ljudi je obavljen običaj, odnosno sahrana“, priča Petrović za RSE.

Pojedini gradovi, poput Valjeva, Kruševca i Kikinde, donijeli su odluke na nivou lokalne samouprave, po kojima će grad snositi troškove sahrana osoba preminulih od posledica zaraze korona virusom. Slično je uradila i lokalna vlast u Novom Sadu, koja je odlučila da po 100.000 dinara (oko 800 evra) bude isplaćeno porodicama svih žitelja Novog Sada koji su umrli od korona virusa.

Sa razlogom bez strožih mjera u Srbiji

Epidemiolog dr Zoran Radovanović kaže za RSE da nema mjesta strahu od kovčega gdje se nalazi tijelo osobe preminule od bolesti COVID-19, a odstupanja od stogih pravila prilikom sahranjivanja objašnjava time što je “epidemiološki gledano, živ čovjek mnogo opasniji od leša”.

“Živ čovjek kija, kašlje, raznosi klice. Jednom kad je umro toga nema. Zakon je strog zato što ne pravi razliku između pojedinih zaraznih bolesti. Ali COVID-19 ne može da se upoređuje sa bolestima poput kuge, antraksa, čiji su prouzrokovači neuporedivo uporniji i stoga opasnji. Ako je čovjek umro od takve respiratorne infekcije kao što je COVID-19 ili kao što je grip, onda mogućnost da posmrtni ostaci posluže kao put širenja bolesti, epidemiološki gledano je minimalna. Čak i taj postupak sa nepropustivom kesom može da bude u redu”, objasnio je Radovanović.

Kakva je praksa u svijetu?

Praksa sahranjivanja osoba preminulih od posledica bolesti COVID-19, umnogome je drugačija u Kini, Španiji i Italiji, zamljama koje su među najteže pogođenim u pandemiji korona virusa.

Tako na primjer u Italiji postoji zabrana ceremonije sahranjivanja, piše BBC. Iako tamošnje zdravstvene vlasti kažu da se virus ne može posmrtno prenijeti, on na odjeći može preživeti nekoliko sati, zbog čega se tijela odmah zatvaraju bez mogućnosti uljepšavanja ili presvlačenja. Pogrebne službe ožalošćenima šalju fotografije kovčega ili kremacije kao dokaz o sprovedenoj sahrani, prenosi BBC.

Slična situacija je i u Španiji, gdje je, prema izvještaju Telemadrid-a, javnog servisa Madrida, špansko Ministarstvo zdravlja takođe zabranilo pogrebne ceremonije, a zabrana se odnosi na sve one koji su umrli, a ne samo one koji su bili zaraženi korona virusom, pri čemu oproštaju od preminulog ili na kremaciji mogu prisustvovati najviše tri osobe.

Po ovom pitanju najstrože mjere uvela je Kina. U Vuhanu, epicentru zaraze korona virusom, 25. januara gradske vlasti su donijele odluku o zabrani sahranjivanja, piše CNN.

Za tijela osoba preminulih od COVID-19 i onih za koje se sumnjalo da su od toga preminuli, procedura je bila ista. Iz bolnice su tijela direktno odvožena u pogrebne domove radi kremiranja.

Porodicama je rečeno da moraju da sačekaju odobrenje vlasti kada mogu doći po urne svojih srodnika, a odobrenja su počela da stižu tek nedavno, otkako je u Vuhanu epidemija stavljena pod kontrolu. Međutim, kako je sahranjivanje i dalje zabranjeno do 30. aprila, sahrane se sada mogu samo zakazati, navodi američka medijska kuća.

Da li su u Srbiji potrebne strožije mjere?

Iako u načelu mjere u borbi protiv korona virusa u Srbiji spadaju u strožije, stopa smrtnosti, koja u Srbiji, prema zvaničnim podacima iznosi 1,98 odsto, pokazuje da nema potrebe za rigoroznim mjerama kada je u pitanju sahranjivanje preminulih, smatra epidemiolog Zoran Radovanović.

“Upravo zato što je broj umrlih mali, nisu tu donošeni neki posebni propisi, osim što postoje ta neka osnovna pravila. U tri zemlje koje ste pomenuli epidemija je imala mnogo dramatičniji tok, mnogo je bilo više umrlih. Osnovno je, u svim tim zemljama pa i u Srbiji, ne postoji strah od posmrtnih ostataka, nego od živih ljudi koji se okupljaju na sahrani”, kaže Radovanović.

U zemljama regiona Zapadnog Balkana, mere predostrožnosti su fleksibilnije u odnosu na gore navedene zemlje.

Šta su preduzele države Zapadnog Balkana?

Vlade u Crnoj Gori i na Kosovu uvele su pravilo da se preminuli sahranjuju isključivo u krugu najuže porodice. Međutim, upravo se sahrane u pojedinim mjestima tih država povezuju sa širenjem virusa.

Tako je u crnogorskoj opštini Tuzi, 24. marta, uveden potpuni karantin zbog naglog rasta broja inficiranih, do koga je, prema navodima lokalnih čelnika, došlo zbog okupljanja na dvije sahrane u vrijeme kada virus u Crnoj Gori još uvijek nije bio registrovan.

U opštini Peć na Kosovu takođe je došlo do rasta broja novoinficiranih, koji su se, prema pisanju medija, zarazili na sahrani početkom aprila.

I u Bosni i Hercegovini je zabranjeno da veći broj ljudi prisustvuje sahranama, dok u Hrvatskoj mjere nalažu da od članova najuže porodice pokojnika, koji smiju prisustvovati sahrani, niko ne smije imati povišenu temperaturu niti ikakvo pogoršanje zdravlja, a na čitulji se ne smije napisati mjesto i vrijeme sahrane.