-Uz dužno poštovanje, neću da me o zagađenosti vazduha obavještavaju NVO. Hoću da to rade zvanični organi. Hoću da u Sarajevu podatke o tome, i ne samo podatke, nego i objašnjenja o upozorenja, daje kantonalni Zavod za javno zdravstvo, koji od poreskih obveznika uzima 125.000 KM godišnje za taj posao – kaže dr Aleksandar Knežević, univerzitetski profesor u penziji, jedan od vodećih naučnih autoriteta u ovoj oblasti i osnivač Pokreta za vladavinu znanja.

Dodaje da javnost u BiH ima pravo da od javnih hidrometeoroloških zavoda dobije objašnjenje kako na kvalitet vazduha utiču klimatske promjene, ciklone i anticiklone, a od zavoda i instituta za javno zdravstvo, kako vazduh koji udišemo utiče na naše zdravlje, a ne da o tome “po televizijama priča svako kome to padne na pamet”.

-O svemu tome treba da pričaju kompetentni, a kompetentni su oni koji troše naše pare. Bilo da su zaista stručni ili su na poziciju došli po stranačkom ključu, oni treba da preuzmu odgovornost – kaže Knežević.

Za sada, građani moraju da se oslone na podatke sa internet i telefonskih aplikacija i na one koje objavljuju NVO. Tako se mnogi pozivaju na podatke “Eko akcije” iz Sarajeva, koja objavljuje mjerenja utemeljena na međunarodno priznatoj metodologiji “indeksa zagađenosti vazduha”. Po njima, ove zime je šampion zagađenosti Sarajevo, koje najčešće ima “nezdrav vazduh” ili “vazduh nezdrav za osjetljive kategorije”.

Na crnoj listi su i Tuzla, Zenica, Visoko, Ilijaš. Lukavac, a povremeno i Goražde i Jajce. Gradova iz RS na toj tabeli nema, ne zato što je vazduh u Srpskoj apsolutno čist, nego zato što se mjerenja, bar ona zvanična, ne rade po istoj metodologiji, pa podaci nisu uporedivi.

Prema propisima RS vazduh se, prema stepenu zagađenosti, kategoriše kao vazduh prve druge ili treće kategorije, a podaci se objavljuju sa nekoliko dana zajašnjenja. Tako možemo istovremeno na zvaničnom sajtu Gradske uprave pročitati da je vauzduh u Banjaluci “prve katerorije”, ili da je bar takav bio, dok aplikacije istovremeno pokazuju da je vazduh u “nezdrav”.

Tako se u i Istočnom Sarajevu šire priče o tome da je vazduh tamo  čistiji nego u federalnom Sarajevu, iako je to, faktički, nemoguće, bar u gradskim opštinama, Istočnoj Ilidži i Istočnom Novom Sarajevu, koje od Sarajeva dijeli samo nevidljiva entitetska granica. Vazduh, koji stanovnici udišu je isti.

Profesor Knežević, međutim, ocjenjuje da je situacija u Srpskoj, vjerovatno, bolja nego u Federaciji BiH.
-U RS nema gradova u kotlini, kao što je Sarajevo i nema industrijskog zagađivanja, kao u tuzlanskom basenu. U RS su najveći problem termoelektrane, pogotovo Gacko, koje ima dimnjak visok 160 metara, dok TE Ugljevik, sa dimnjakom od 300 metara više štetnih materija “isporučuje” udaljenijim mjestima, pa i susjednim zemljama, nego svojoj okolini – objašnjava Knežević.

Da je zagađenost vazduha u cijeloj regiji ozbiljan problem, koji stanovništvo još uvijek ne shvata ozbiljno, saglasni su svi naši sagovnornici, bilo da potiču iz akademske zajednice ili NVO. Saglasni su o da su uz termoelektrane, najveći zagađivači automobili i individualna ložišta. Svemu tome kumuje politička neodgovornost i siromaštvo. Ljudi voze stare automobile i lože šta stignu, a “država” im to ne brani, jer ne nudi alternativu.

Iz Centra za životnu sredinu Banjaluka upozoravaju da su poseban problem nevidljive mikročestice, takozvane TN 2,5 čestice, čije se prisustvo u vazduhu mjeri samo na godišnjem nivou, a mogu dospjeti direktno u krv onog ko ih udiše.

-Prema podacima Svjetske banke iz oktobra prošle godine, u BiH godišnje umire 3.300 ljudi od bolesti povezanih sa zagađenjem vazduha – upozorila je Majda Ibraković iz ove  NVO.

Da li je prije rata bilo gore?

Koliko je tačna priča da je, što se tiče kvaliteta vazduha, “prije rata bilo gore, pa se niko nije bunio”.

-U Sarajevu je zaista bilo najgore od 1965. do 1970. godine, jer smo u centru grada imali mnogo individualnih ložišta, u kojima je u neodgovarajućim kotlovnicama ložen nekvalitetan ugalj – kaže profesor Knežević i dodaje da to ne znači da danas ne treba preduzimati mjere za zaštitu vazduha.

Iz Centra za životnu sredinu poručuju da priče o tome “kako je nekad bilo” mnogi koriste za manipulaciju, jer je za zdrvalje ljudi i zaštitu okoline jedino bitno kakvo je stanje sada. Pitaju se zašto niko ne upoređuje predratne i današnje podatke o broju oboljelih od respiratornih i kardiovaskularnih bolesti.