Desnoruki ljudi dominiraju u svijetu
Prvi put kad ste kao dijete uzeli olovku u ruku, vjerovatno vam je bilo prirodnije i prijatnije da je držite u jednoj od njih. Sem malog broja ambidekstroznih ljudi – koji mogu da koriste obe ruke jednako – kod ostalih je generalno dominantna jedna strana. Većina ljudi su desnoruki, dok su ljevoruki tokom istorije uvijek bili u manjini.
Čak oko 85-90 odsto ljudi koristi se pretežno desnom rukom i nema populacije na Zemlji u kojoj su ljevoruki u većini.
Zašto je to tako? Ova nejednaka podela uzrokovala je u istoriji, tokom tehnološkog razvoja, niz nepovoljnosti za ljevoruke. Tako oni moraju da koriste makaze, stolove, noževe i sveske napravljene za desnoruke. Mnogi od njih su primorani da čak pišu svojom desnom rukom. Diskriminisani su čak i u jeziku. “Desno” na engleskom se piše “right” i znači još i “ispravno”, dok etimologija riječi “zlobni” ima svoj koren u latinskom izrazu za “lijevo”. Čak se i na našem jeziku izraz “ljevaci” koristi u pogrdnom smislu.
Naučnici i dalje pokušavaju da razumiju zašto ljudi preferiraju korišćenje jedne ruke ili strane i zašto desna dominira.
Na individualnom nivou, davanje prednosti određenoj ruci može se uspostaviti u ranim fazama razvoja. Naučnici su objavili 2005. da još u materici fetus pokazuje sklonost ka jednoj ruci, sisanjem njenog palca, i ta sklonost nastavlja se i nakon rođenja. Iako nema gena za ljevoruke i desnoruke, DNK izgleda da ipak ima ulogu.
Istraživači Univerziteta Oksford nedavno su ispitali oko 400.000 ljudi u Velikoj Britaniji i otkrili da su četiri regiona genoma generalno povezana sa ljevorukima. Tri od ta četiri regiona su povezana sa razvojem i strukturom mozga. Neki naučnici se nadaju, piše Lajv sajens, da će proučavanjem bioloških razlika između ljevorukih i desnorukih razjasniti kako mozak razvija sklonost u svojoj lijevoj i desnoj hemisferi.
Pokušati da se na ovo pitanje odgovori iz perspektive evolucije takođe je komplikovano. Istraživači mogu da detektuju koja je ruka imala prednost u arheološkim podacima, analizom određenih anatomskih crta kod praistorijskih kostura – poput asimetrije u veličini i gustini kostiju ruke te ispitivanjem praistorijskih alatki.
– Ako znate kako su držali alatku i kako su je koristili možete ispitati tragove upotrebe i odrediti da li su alatku koristili ljevoruki ili desnoruki – kaže Natali Uomini, naučnica Instituta Maks Plank u Njemačkoj.
Naučnici čak mogu da prate tragove dijagonalnih ogrebotina na fosilizovanim zubima da ustanove koju su ruku ljudi koristili da prinose meso svojim ustima.
Desnoruki dominiraju oko 500.000 godina, kako se vidi u arheološkim podacima. Neandertalci, naši izumrli rođaci, bili su uglavnom desnoruki.
Ova karakteristika takođe izdvaja ljude od životinja. Nekoliko vrsta, poput ostalih velikih majmuna imaju tu podjelu, ali je odnos između desnorukih i ljevorukih kod njih obično blizu 50:50. Stoga se postavlja pitanje šta je uzrokovalo tako ekstremnu orijentaciju na desnu ruku?
– Iz evolucione perspektive, ako je korišćenje desne ruke evoluiralo jer je to davalo neku prednost, onda bi se moglo očekivati da ljevoruki ljudi potpuno nestanu – ističe Uomini.
Ona je takođe ukazala da postoje neke mane kod dominantno lijeve ruke, poput većeg broja nesreća na radu. Naučnici su u istraživanju iz 2013. takođe povezali ljevorukost sa teškoćama u učenju. Ali, postoji vodeća teorija koja objašnjava zašto su ljevoruki u manjini – hipoteza o borbi.
– Ideja je da u ličnom sukobu, bez oružja ili sa njim, postoji evoluciona prednost kod ljevorukih. Ako ste ljevoruk, imate iznenađujuću prednost jer je većina ljudi navikla da se bori sa desnorukima – navodi Uomini.
Ako je ta hipoteza tačna, to bi značilo da iako su ljevorukizbog brojnih nedostataka korišćenja lijeve ruke održani u manjini, prednost koju imaju u borbi dala im je bar neku šansu protiv potencijalnog “izumiranja”.