Da li je to jedna od faza pridruživanja Evropskoj uniji, regionalna integracija zapadnobalkanskih zemalja po volji zapadnih interesa ili je riječ o dobro promišljenom umrežavanju ovdašnjih državnih zajednica sa naglaskom na ekonomsku saradnju i komunikacije?

 

Da li se povećavaju mogućnosti zajedničkog i partikularnih potencijala ili se rasplamsavaju strahovi o projektu koji usložnjava dugoročne probleme, otvara nova identitetska, kulturna i politička pitanja?

 

 

“Otvoreni Balkan”, prvobitno nazvan “Mali Šengen” predstavlja inicijativu za regionalnu saradnju između tri države zapadnog Balkana - Srbije, Sjeverne Makedonije i Albanije. Da bi inicijativa zaživjela u svom potpunom obliku, smatraju brojni akteri, potrebno je da se priključe i ostale potencijalne članice sa zapadnobalkanskog prostora: BiH, Crna Gora i samoproglašeno Kosovo.

 

Deklaracija koju su potpisali Aleksandar Vučić, Zoran Zaev i Edi Rama oktobra 2019. godine u Novom Sadu trebalo bi da pomogne da čitav region zapadnog Balkana počne da funkcioniše na četiri ključne slobode Evropske unije: sloboda kretanja ljudi, robe, kapitala i usluga.

 

Takođe predviđa eliminisanje graničnih kontrola i ostalih barijera za lakše kretanje u regionu, istovremeno će omogućiti i građanima da putuju u regionu samo uz ličnu kartu, kao i da se zaposle bilo gdje ukoliko imaju potvrdu o svojim kvalifikacijama. Deklaracija predviđa i priznavanje diploma u regionu, kao i bolju saradnju u borbi protiv organizovanog kriminala i pomoć u slučaju prirodnih nepogoda.

 

Ukoliko bi došlo do formiranja jedinstvenog tržišta rada, ono bi omogućilo da se bar jedan dio odliva radne snage sa zapadnog Balkana zadrži unutar regiona. Glavna razlika ovakve inicijative u odnosu na prethodne u jugoistočnoj Evropi jeste pokretanje od strane država regiona, a ne stranaca. Održan je niz sastanaka od kojih je jedan od značajnijih u Skoplju 2021. godine na kojem je prvobitni naziv “Mali Šengen” preimenovan u “Otvoreni Balkan”. Najavljeno je uvođenje brojnih popusta građanima tri države za putarine, hotele, restorane u visini od pet do deset odsto.

 

 

Fokus Berlinskog procesa leži na tekovinama Evropske unije i kao osnovni cilj vidi približavanje zemalja zapadnog Balkana Uniji. “Otvoreni Balkan” nije u vezi sa te standarde, ima uslovnu podršku SAD i glavni cilj je integracija svih zemalja regiona.

 

U Srbiji, kao jednoj od glavnih inicijatora, opozicija kritikuje ovaj projekat, ističući to kao podsticaj za stvaranje “velike Albanije” i umrežavanje velikih centara za međunarodni terorizam i trgovinu narkoticima. Predsjednik Srbije odbacuje ovakve optužbe.

 

- Ovo je od suštinskog značaja jer ako ljudi ostave emocije po strani imaćemo izuzetne rezultate za naše građane. Biće više investicija i ljudi će dolaziti u region u kojem će moći da vide dramatičan potencijalni rast - istakao je predsjednik Aleksandar Vučić.

 

Premijer Sjeverne Makedonije Zoran Zaev takođe je afirmativno predstavio ovu inicijativu.

 

- Šaljemo poruku da politički odnosi u regionu postaju jednostavniji, da Balkan više nije bure baruta već region stabilnosti, ekonomskog razvoja posvećen evrointegracijama i unapređenju standarda svojih građana, usmjereni smo na povećanje BDP-a, otvaranje novih radnih mjesta, protok robe i usluga - poručio je Zaev.

 

Makedonska opozicija negira inicijativu smatrajući da su “priključeni projektu” jer trenutna vlast ne može da postavi državu na put Evropske unije. Sličnog stava je i opozicija Albanije, koja svaku inicijativu koja nije direktno u vezi sa Evropskom unijom smatra nepotrebnom. Vlast opet tvrdi drugačije.

 

- “Otvoreni Balkan” može da pomogne da se riješi spor Srbije i Kosova. Nećemo biti u Evropskoj uniji iduće godine, zato mi u regionu moramo zajedno da radimo - rekao je premijer Albanije Edi Rama.

 

 

Prema inicijativi “Otvoreni Balkan” u Republici Srpskoj preovladava pozitivan stav, prije svega zbog jake veze sa Srbijom. I ne samo to. Predsjednik Republike Srpske Milorad Dodik u septembru je izjavio da je inicijativa “Otvoreni Balkan” dobar, koristan i inovativni politički projekat na ovom prostoru koji već daje rezultate.

 

Dodik je istakao da se ti rezultati ogledaju ne samo u solidarnosti u pogledu odgovora na izazove i krize, nego i u tome da se olakša ljudima promet robe, a i tržište radne snage, koje danas postaje veliki problem, lakše se rješava.

 

- U Srbiji radnici iz Makedonije mogu da dođu i riješe pitanje dozvola, a ako dođu u BiH to traje 60 i više dana. Ako angažujete sezonske radnike, sezona prođe dok se to riješi - naglasio je Dodik i naveo da Republika Srpska želi da bude dio “Otvorenog Balkana”.

 

Kao srpski član Predsjedništva BiH četiri puta je tražio da se o tome odlučuje u Predsjedništvu, postojala je i odluka da se to prihvati i zadužen je Savjet ministara da preduzme konkretne korake, ali je bošnjačka strana blokirala, “jer se plaše da je to neki velikosrpski projekat”.

 

Predstavnici Crne Gore smatrali su inicijativu nepotrebnom, jer svoju zemlju vide kao lidera u regionu i najbližoj Evropskoj uniji, ali ovaj stav više nije toliko isključiv. Predstavnici tzv. “Republike Kosovo” ne žele da se priključe inicijativi dok im Srbija ne prizna nezavisnost.

 

 

Istraživanje stavova građana Republike Srpske o “Otvorenom Balkanu” obavili su studenti treće godine politikologije Fakulteta političkih nauka Univerziteta u Banjaluci u periodu od 1. novembra do 1. decembra 2022. godine. Anketnim upitnikom obuhvaćene su orijentacije 447 ispitanika, među kojima je najviše (365 ili 81,7 odsto) onih od 18 do 30 godina starosti. Između 31 i 50 godina bilo je 72 ispitanika ili 16,1 odsto, a starijih od 50 godina deset ispitanika ili 2,2 odsto.

 

Tek malo više od polovine ispitanika (51,2 odsto) izjasnilo se da je upoznato sa postojanjem projekta “Otvoreni Balkan”, dok 48,8 ispitanika nije čulo i ne zna ništa o ovoj inicijativi. Ipak, na pitanje: “Da li ste za pristupanje BiH projektu Otvorenog Balkana” pozitivan odgovor dalo je 94 odsto njih (420 ispitanika), dok je svega šest odsto odgovorilo negativno ili suzdržano.

 

Saznanje da je Srbija jedan od inicijatora ovog projekta ohrabruje i ulijeva povjerenje građanima Republike Srpske, što je razumljivo, a i kroz istoriju srpski narod u BiH orijentisao se prema strateškim pitanjima u kojima se pitao Beograd.

 

Istraživački tim studenata FPN-a razgovarao je i sa boljim poznavaocima ove teme iz ekonomske, politikološke i novinarske sfere.

 

Doktor ekonomskih nauka Miloš Grujić istakao je da “Otvoreni Balkan” na neki način predstavlja pripremni projekat za ulazak u Evropsku uniju, ali naglašava da nama ne treba biti cilj samo ulazak u EU, već “šminkanje” za ulazak u društvo koje se smatra boljim, a nama spočitava da smo u popriličnom zaostatku, odnosno da se na ovaj region gleda kao na prostor gdje su stvari neizvjesne i česti sukobi, pa investitori izbjegavaju tako neizvjesna tržišta.

 

Grujić objašnjava da je kapital “plašljiv” te da na svaki nagovještaj rata ili bilo kakvog sukoba on “bježi”.

 

- Drugim riječima strani kapital će doći sam kod nas kada prepozna da smo dobro i normalno tržište. Spajanje zemalja ne predstavlja gubljenje suvereniteta, nego je to pravljenje zajedničke pijace, gdje firme lakše prikupljaju novac - ističe Grujić.

 

On smatra da ulaskom države u “Otvoreni Balkan” ne bismo izgubili svoj identitet, kao ni ulaskom u EU jednog dana.

 

- Imaćemo svoju zastavu, samo što ćemo lakše prelaziti granicu - tvrdi Grujić.

 

Miloš Grujić zaključuje da identitet treba da čuvamo i održavamo, ali sa manjim troškovima ekonomije, “a to ćemo svakako postići ulaskom u Otvoreni Balkan”.

 

Profesor političkih nauka Vlade Simović smatra da je “Otvoreni Balkan” odličan preduslov za rješavanje konflikata na kriznim tačkama poput prostora Kosova i Metohije, Crne Gore, kao i problema unutar BiH i Sjeverne Makedonije.

 

- Kada se izmire konflikti i ekonomije restartuju, potrebno je da se obnove i razviju civilna društva koja će dovesti do vladavine prava i demokratizacije u punom kapacitetu. Političke elite će vjerovatno ići u pravcu saniranja konflikata, ali više pod uticajem zapadnih elita koje opstaju zahvaljujući ratovima i sukobima pa se postavlja pitanje da li to njima odgovara. Ono što je karakteristično za naše područje i istoriju je to da su sve političke elite bile i u opoziciji i na vlasti i sve su se isto ponašale. Da to nije bio slučaj sistem bi se mijenjao, a ne održavao - ističe Simović i zaključuje da ovaj projekat definitivno treba realizovati, ali ipak sa velikim dozom opreza, da niko ne bi bio oštećen.

 

Novinar Dejan Šajinović podsjeća da ova inicijativa nije u potpunosti oživjela ni u državama članicama, a kamoli u potencijalnim članicama.

 

- Osim toga Vučić kroz ovaj projekat pokušava da pomiri Srbe i Albance te i lider Srbije i lider Albanije vide “Otvoreni Balkan” kao etapu ka istorijskom pomirenju ove dvije nacije. Jedan od nedostataka koji koči “Otvoreni Balkan” je činjenica da Srbija ne želi da se prilagodi onome što Njemačka od nje traži, kada je u pitanju Rusija - naglašava Šajinović.

 

Njemačka i Evropska unija od Srbije traže da uvede sankcije Rusiji, Srbija to ne želi pa, dodaje, samim tim ima manju podršku za svoju integraciju u EU. On vjeruje da će vremenom doći do spajanja ove dvije inicijative u Berlinski proces, upravo zato što iza njega stoji EU koja ima moć, novac, interes i uticaj.