Prije nego što se 1196. zamonašio i dobio monaško ime Simeon, vladao je Srbijom kao veliki župan. 

Stefan Nemanja je vlast preuzeo 1166. godine kad je zbacio brata Tihomira, velikog župana, štićenika dvora u Carigradu. 

Ubrzo po preuzimanju vlasti pokušao je da se odupre suprematiji Vizantije, protiv čije je vojske ratovao u savezu sa Mletačkom republikom, ali je to uspio tek poslije smrti vizantijskog cara Manojla Komnina 1180. godine. 

U savezu sa Ugarskom napao je i Srbiji priključio zetsko primorje /staru srpsku Kraljevinu Duklju/, Trebinje, Zahumlje, oblast oko Južne i Velike Morave kao i prostor Kosova i Metohije /bez Prizrena/. 

NJemački car i jedan od vođa Trećeg krstaškog rata Fridrih Prvi Barbarosa, koji je sa vojskom na osnovu sporazuma sa Nemanjom prošao kroz Srbiju, 1189. nije prihvatio njegovu ponudu za zajedničku borbu protiv Vizantije. 

Kada su krstaši prešli u Malu Aziju, Vizantija je napala Srbiju 1190. godine, ali je Nemanja uspio da očuva samostalnost države. 

Pošto je presto ustupio srednjem sinu, kasnije prvom kralju iz dinastije Nemanjića - Stefanu Prvovenčanom, a ne najstarijem Vukanu, zamonašio se u svojoj zadužbini manastiru Studenica i uzeo monaško ime Simeon. 

Sa najmlađim sinom Rastkom, čije je monaško ime bilo Sava, podigao je na Svetoj Gori manastir Hilandar, koji je ubrzo postao najznačajniji srpski duhovni i književni centar. 

Stefan Nemanja je podigao i crkve i manastire Đurđevi Stupovi, Bogorodičin manastir i manastir Svetog Nikole kod Kuršumlije. 

Srpska pravoslavna crkva slavi ga kao Svetog Simeona Mirotočivog, prvog u nizu svetitelja iz loze Nemanjića.