FOTO: InfoBijeljina

Daleke 1898. godine - samo dvije godine poslije Beograda i tri godine poslije Pariza. Pronalazak braće Limijer - Ogista i Luja - film kao vašarsku atrakciju među prvima od provincijskih gradova upravo su imali priliku da vide stari Bijeljinci, možda među

Prva bioskopska predstava u gradu vezana je za ime našeg sugrađanina Mladena Grujića, oca Dragutina Baje Grujića, starim Bijeljincima poznatog gradskog frentera i vandrokaša, koji je “svoju mladost istrošio po lokalima i cirkusima Beča, Pešte, Segedina...” Naime, u ljeto 1898. godine Mladen Grujić je posjetio Beč i tom prilikom je kod Pratera kupio aparat tzv. “laterna magica” (čarobna lampa) neku vrstu bioskopskog projekcionog aparata, sa nekoliko kratkih filmova. Okretanjem ručice s desne strane “laterne”, na zid ili platno u zamračenom prostoru, projecirale su se pokretne slike, pravo čudo za ono vrijeme kad su i statične fotografije (dagerotipije) bile rijetkost. Ali novost je bila ravna senzaciji.

Tako je Mladen Grujić prvi donio u Bijeljinu izum braće Limijer i tim činom tako ušao u kulturnu istoriju grada. Prve probne filmske predstave Mladen je prikazivao u jednoj prostoriji Dobrovoljnog vatrogasnog društva u kome je bio član i zamjenik komandira. Pokretne slike su prikazivane na zidu, a gledaoci su sjedjeli na daskama koje su postavljali na burad. Na sadržaje filma reagovali su dobovanjem nogama po patosu. Pošto su sadržaji filmova izazvali ogromno interesovanje i bili velika senzacija, on je morao prvih dana po nekoliko puta da prikazuje “svoje filmske predstave”. Čak je od gledalaca uzimao i ponešto novca “radi svojih troškova”.

Mladen Grujić je tako sa svojom “laternom magicom” samo bljesnuo i ubrzo se ugasio. Do prvih pravih filmskih predstava prošlo je još dosta vremena.

Prve prave filmske predstave u “kinematografu”, koji je krajem prve decenije 20. vijeka prestao da bude vašarska atrakcija i počeo da živi izvan cirkusnih šatri, održane su u Bijeljini u ljeto 1909. godine, kad je mašinbravar Hajnrih Brajtvizer otvorio prvi bioskop u gradu. Njegov “kinematograf” se nalazio u drvenoj magazi u kojoj je bilo lako napraviti zatamnjenje zastirući male prozore platnima. Ta drvena magaza - prvi bioskop u našem gradu - nalazio se u današnjoj Ulici vojvode Stepe Stepanovića, u blizini stare zgrade Osnovne škole “Vuk Karadžić”, na istoj strani ulice.

Postepeno i neprimjetno, film kao sedma umjetnost, sve više je osvajao svijet, naročito u vremenu pred Prvi svjetski rat kad su bioskopi otvarani u svim većim gradovima. Sa prodorom filma nastajale su i producentske kuće, a sa njima i neizbježne filmske zvijezde. Bilo ih je mnogo na domaćem, a naročito na stranom filmskom nebu, pogotovo u Americi.

Za vrijeme Prvog svjetskog rata, od 1916. do kraja 1918. godine, u gradu je radio bioskop u velikoj sali Hotela “Drina”, a vlasnik tog “kinematografa” je bio Hans Rihter, snalažljivi i preduzimljivi Nijemac, kolonista iz Novog Sela (Franzjosefsfeld) kod Bijeljine. U tom vremenu, u doba ratnih operacija Poćorekove austrougarske vojske protiv Srbije, prikazivani su isključivo ratni filmovi austrijskih filmskih kompanija iz Beča koje je Rihter dobavljao uz pomoć jednog trgovca.


Kino “Edison”

Kad je završen rat i kad je stvorena Jugoslavija, film kao masovna umjetnost dobio je neslućeni razvoj. U proljeće 1919. godine, u novim uslovima i sa novim ciljevima, otvoren je prvi bioskop u gradu koji je bio u zgradi koja je bila namijenjena isključivo u tu svrhu. Bioskop je posjedovao najnoviju aparaturu za projekciju. Uz to je dobio bombastično zvučno ime Kino “Edison”, uočljive i markantne reklame, koja je bila na istaknutom mjestu fasade. Vlasnici kina bili su bijeljinski Jevreji braća Semo - Jakov i Aron. Ovaj bioskop nalazio se u Staroj čaršiji, na prostoru današnjeg gradskog Tpra Kralja Petra I gdje je nekad bio han braće Muradbegovića. Te zgrade, nekadašnjeg hana u centru naselja, više nema jer je porušena 1968. godine radi izgradnje trga i prosijecanja ulica za dvosmjerni saobraćaj. U toj zgradi više od dvije decenije bio je bijeljinski bioskop, svima poznat kao Kino “Edison”. Inače, ta zgrada (na slici) izgrađena je 1856. godine čiji prvi vlasnik je bio Muradbeg Osmanbegović. Zgrada je bila zidana od tvrdog materijala, cigle, bila je na sprat, a služila je kao han i kasnije magacin za smještaj skuplje robe da bi se zaštitila od eventualnog požara. Ovaj objekat je 1922. godine, konačno, po ugledu na druga mjesta, namjenski adaptiran u pravu bioskopsku dvoranu sa odgovarajućom visinom i kubaturom vazduha i prostora za gledaoce. To se ostvarilo skidanjem sprata, ali je zgrada zadržala istu visinu spolja. Kapacitet bioskopa je bio mali, svega oko 200 mjesta: 74 mjesta ns balkonu, a preostala u  prizemlju. Nabavljene su odgovarajuće fiksirane stolice na preklapanje, izgradjen balkon, oko 14 loža, najskupljih mjesta ispod balkona, a onda prizemno: parket, parter i obavezna rupa ispred platna za bezbrojnu dječurliju. Iza objekta, kao aneks zgradi, dograđene su strme i nefunkcionalne stepenice za balkon, te kabina za aparaturu i aparatera, a ispred zgrade prostor za polukružni foaje i degažman za odlaganje garderobe. Tu je bila i čekaonica sa priručnim bifeom i mala prostorija za blagajnika koji prodaje ulaznice.

U doba ekspanzije nijemog filma u sali bioskopa, sa desne strane, nalazio se jedno vrijeme klavir - pijanino i na njemu je pijanistica pratila radnju filma, te gledajući sadržaj u filmu muzičkim pasažima pratila ono što se na platnu dešavalo.

Jedno vrijeme, uz nijeme filmove gdje se dijalog ispisivao na posebnom kadru, jer je to trebalo za razumijevanje radnje, obavezno je u dijelu partera, sjedio tzv. “čitač teksta” za gledaoce koji su bili nepismeni. Ako bi u toku projekcije čitač zanemario da pročita tekst na kadru, salom se razlijegalo u horu: “Šta kaže, šta kaže?” A nekad, dešavalo se da u toku projekcije nestane struje, pa se onda gledaocima zvanično saopštavalo da se strpe, jer je u centrali spao kaiš, pa će ga ubrzo postaviti i film će biti nastavljen. Dešavalo se da pukne film, pa nastane pauza zbog lijepljenja i premotavanja filma. Tada bi u bioskopsku salu ulazila kroz otvorena vrata dnevna svjetlost kada je filmsku iluziju smjenjivala stvarnost. Takve slučajeve obično su pratili uzvici i negodovanja protkani oštrim riječima.


Dolazak zvučnog filma

Kino "Edison" braće Semo, u čijoj je režiji i vlasništvu najduže radio i bio, nešto kasnije, poslije izvršene adaptacije i rekonstrukcije, preuzeo je Dušan Kalinovski, bijeljinski trgovac i preduzetnik. Ubrzo poslije njega, tačnnje 193o. godine, Kino “Edison” je kupio za velike pare Nijemac Eugen Bili. Mislio je da će tim potezom napraviti čudo u maloj provincijskoj varoši, ali se prevario. Kino je i dalje ostalo kao što je bilo i ranije, na zastarjeloj tehnici i sa već viđenim filmovima, neprivlačnim i starim. Bilo je tako bez nekog naročitog prodora i uspjeha sve do 1937. godine, kada ga je od njega kupio Franjo Berdica, poznati bijeljinski bonvivan i sin nadaleko čuvenog bijeljinskog trgovca Đoke Berdice.

Novi vlasnik je, da bi privukao publiku, potpuno osavremenio bioskop: nabavio je iz Njemačke nove kino-aparature savremenog tipa za zvučni film, osvježio filmski repertoar novim filmovima iz Amerike, te je grad Bijeljina, zahvaljujući njemu, imala priliku da gleda zvučne, a kasnije i kolor-filmove američkih producentskih kuća. Tako je bijeljinska publika, zahvaljujući njemu, upoznala brojne zvijezde i nijemog i zvučnog filma: Čarli Čaplina, Bastera Kitona, Klerka Gebla, Erola Flina, Gretu Garbo, Marlen Ditrih, Freda Astera i dr. Kino “Edison” je tih godina, sve do početka Drugog svjetskog rata, bio najvažnija kulturna ustanova u gradu. U bioskop se išlo redovno kao na svečanost i to je bio znak prestiža građanske klase koja je u filmskoj umjetnosti vidjela mogućnost kulturnog iživljavanja i emancipacije, naročito mlade generacije koja se time ponosila oponašajući junake iz filma.

U vrijeme Drugog svjetskog rata, za vrijeme okupacije, bioskop su preuzele domaće Švabe iz Novog Sela - politički prvaci kulturbunda. Bioskop je radio sve vrijeme do početka 1943. godine kad su grad opsjedale oslobodilačke jedinice pokreta otpora. U danima okupacije grada, za vrijeme njemačkih vlasti, bioskopski repertoar je bio sastavljen isključivo od filmova njemačke I italijanske filmske produkcije sa izrazito naglašenim propagandnim sadržajima u gebelsovskom duhu njemačkog ibermenša i borbe Hitlera u stvaranju Trećeg rajha i novog poretka u Evropi. Prije svake filmske predstave prikazivani su filmski žurnali, tj. Reportaže ili vijesti sa Istočnog fronta.

Poslije završetka Drugog svjetskog rata u oslobođenom gradu Kino “Edison” je početkom 1946. godine ponovo proradio. Sada je u skladu sa duhom vremena dobio ime Kino “Radnik”. Za tu priliku nabavljena je nova aparatura, obnovljena sjedišta i sanirana zgrada bioskopa jer je u ratu bila oštećena. Sada, u novootvorenom kinu, prikazivani su jedino filmovi sovjetske filmske produkcije. Bilo je filmskih bajki, muzičkih filmova, ali najviše filmova sa rodoljubivim sadržajem: Zoja Kosmodemjanskaja, Pastir Kostja, Sin puka, Bijeli se usamljeno jedro, Admiral Nahimov, Oni su se borili za otadžbinu, Kameni cvijet, Glinka, Konjić Grbonjić itd.

Tih godina grad se naglo širio i iz godine u godinu povećavao se broj stanovnika. U gradu su otvorene nove srednje škole (Učiteljska škola i Poljoprivredna), otvoreni novi fabrički pogoni, pa je postojeća zgrada bioskopa postala mala da bi zadovoljila svakim danom narastajuće potrebe. Zato je Opština Bijeljina obezbijedila lokaciju i novčana sredstva, pa je 1951. godine izgrađena nova zgrada bioskopa u kojoj se i danas nalazi. Njen kapacitet je oko 800 gledalaca i posjeduje najsavremenije uređaje i aparature za projetkovanje filmova u svim tehnikama. Sa prvom verzijom izgrađenog objekta bioskop je radio do 1961. godine kada je u drugoj fazi izgradnje i adaptacije kino-sale dograđen balkon, u prizemlju lože, pozornica i veliki foaje za gledaoce i garderobu. Zgrada je sa taktvim izgledom i funkcijom i u sadašnjem vremenu i trenutku.

Poslednja rekonstrukcija i usavršavanje aparature bioskopske sale u Bijeljini bila je tokom 2013. godine. Bioskopska sala u Bijeljini opremljena je sada modernom 3D tehnologijom,  koja je ponovo privukla pažnju ljubitelja filma.

Pratite InfoBijeljina.com putem Android i IOS aplikacije, te društvenih mreža FacebookTwitter, Instagram i VIBER zajednice.
Tagovi

Vaš komentar


Komentari ( 0 )