Srpska prezimena su većinom nastajala po muškom pretku (patronimi), pa su potomci Jovanovi, Radogostovi, Petrovi, Nikolini, postali Jovanovići, Radogostovići, Petrovići, Nikolići… Prezimena po ženskom pretku (matronimi) su rjeđa, a vezuju se za žene koje su se istakle u borbi ili su, prosto, ostale udovice. To su Marići, Stanići, Jelići – kaže etnolog Miroslav Niškanović, jedan od rijetkih koji se bavi ovom problematikom i autor jedinstvene knjige “Srpska prezimena”.

 

Prema njegovim riječima, pored prezimena koja odražavaju vezu sa nekom drugom osobom (obično vezu roditelj – djeca), imamo i ona koja označavaju lični izgled ili karakter, ali i nadimak osobe po kojoj je nastalo prezime: Slijepčević (slijep), Brkić (brkat), Mudrinić, Divljak, Bujak (brz, hitar), Ubiparip, Vrtikapa…

 

Tu su i prezimena koja ukazuju na bivše mjesto boravka i koja su najčešća u Vojvodini, kao Birčanin, Crnogorac, Bosanac, Kaćanski…, ali i prezimena nastala prema zanimanjima: Samardžić, Moler, Popović, Ćurčić (od ćurčija – kožar, krznar), Kalajdžić (od kalajdžija – zanatlija koji kalajiše sudove), Mešterović (od mešter – učitelj), Pandurović, Ćatović (od ćata – pisar), Hodžić (od hodža – muslimanski sveštenik), Keserović (turska riječ keser označava stolarsku alatku koja služi za “kopanje” korita, korpica… slovenska riječ za nju je tesla).

 

 

Izuzetno stara srpska prezimena u najvećem broju su sačuvana u onim krajevima gdje se najviše polagalo na tradiciju, poput Crne Gore i Hercegovine. Njihovom nastanku u velikoj mjeri je kumovao odnos prema drugim bratstvima, kao i činjenica da su nastala u ratničkom društvu.

 

– U ovim krajevima i bivšoj Vojnoj krajini, imamo prezimena kao što su Grdinić, Grubanov, Jovanda… Ovo posljednje je, recimo, izvedeno od imena Jovan. Nazvati tada nekoga Jovicom, u tim krajevima, bila je najveća uvreda. Jovanda, sa druge strane, zvuči silno, snažno i trebalo je da zaplaši neprijatelja, po principu: Kako ćeš ti takav na Jovandu ili Vidi ga, Grdnog – objašnjava Niškanović.

 

On dodaje da u ovu grupu spadaju i prezimena u kojima se vidi veza sa određenom životinjom, poput Vukotića, Međedovića ili Drakulića. Snaga vuka, medvjeda ili zmaja, trebalo je da se prenese na nosioca i zaštiti ga od neprijatelja i zlih sila. Pri tom, treba reći da Drakulići ili Drakulovići, nemaju nikakve veze sa najpoznatijim vampirom. Riječ je o starobalkanskom imenu, dok se prezime u Srbiji koristi još od 11. vijeka, mnogo prije vremena Vlada Cepeša.

 

Opet, ima prezimena koja su nam danas smiješna, iako su im u prošlosti pridavana druga značenja. Takva su, primjera radi, prezimena Gaće, Karagaća, Kura(j)ica… Gaće su u prošlim vremenima bile naziv za čakšire ili pantalone, a ne za gaće koje se nose ispod “gaća”. Karagaća je, stoga, bio rodonačelnik sa crnim pantalonama, ali šta reći za Derigaće, Paligaće ili Serigaće? Ono što važi za Gaće, u određenom smislu, važi i za Kura(j)ice – kur je praslovenska i sveslovenska riječ za petla, čija je deminutivna izvedenica vremenom dobila značenje… znate već.

 

Sa druge strane, ima Domazet(ovića) i Žugića koji se neće pretjerano obradovati, kada otkriju porijeklo svoga prezimena. Izrazom domazet ranije se označavao muškarac koji je, kada se oženio, došao da živi u kući i na imanju ženine porodice (što bi se danas reklo: udao se); dok je žuga bio uzvik za vabljenje gusaka (žuga, žuga, žuga), ali i naziv tvrdokrilca koji živi u đubretu, odnosno larve slaninara, koja nagriza suvo meso (u prenesenom značenju žugav znači zajedljiv, tako da može označavati i prepredenjaka).

 

 

Danilović – u osnovi mu je lično ime Danilo,iz grčkog jezika modifikovano ime biblijskog proroka Danijela.

 

Divac – od riječi div ili istovetnog muškog imena. Znači mladi Div, to jest sin Diva. Divci se nalaze u dokumentima još u 15. vijeku

 

Ekmečić – interesantno prezime po zanimanju rodonačelnika, koji je bio pekar – ekmedžija (balkanski turcizam). Rijetko prezime za tako rasprostranjeno zanimanje

 

Karadžić – prezime dobijeno po rodonačelniku koji se zvao Karadža. Karadža je turcizam sa značenjem “vo crne dlake”, ali i – srna.

 

Korać – rijeć korać preuzeta je iz kovačke terminologije i predstavlja naziv za čekić kojim se potkivaju konji.

 

Savić – u osnovi ovog prezimena, ali i imena, jeste lično ime Sava, sa značenjima starac ili djed.

 

Stojaković – riječ stojak označava motku sa cijepom, kojom se mlati žito, ali i debeo i dugačak štap uopšte. Često su ga nosili lokalni uglednici.

 

Interesantno je i porijeklo prezimena Glumac, Glumčev… Po nekim verzijama, ovo prezime sadrži i voajersku primjesu, jer je glumac (ili prislušnik) u nekim krajevima bio onaj koji se prikrada do prozora ložnice (gdje spavaju mladenci) i sluša (i obavještava) prve tri večeri šta se tamo dešava, prenosi prenosi SrbinSajd.