Duboko ispod semberskih polja, u slojevima stijena, krije se priča koja izaziva veliko interesovanje stručnjaka. 

Tadašnji svijet bio je prekriven Panonskim morem, plitkim, toplim i bogatim životom. Danas, dok poljoprivredne mašine kose žito, ispod nas “spavaju” fosili koji svjedoče o ovom davno izgubljenom moru. 

Semberija je nekada bila dno Panonskog mora, mjesto gde se istorija zemlje pisala u kamenu.

Na granici današnje Bosne i Hercegovine, u semberskoj ravnici podno Majevice, zemlja ćuti, ali pamti. 

Duboko ispod njenih slojeva, u prastarim stijenama, urezani su tragovi jednog iščezlog svijeta. 

Milionima godina prije nas, ovdje nije bilo ni šuma, ni žitnih polja, ni sela. Bilo je more. Unutarkontinentalno, toplo, plitko - Panonsko more. Ispod zemlje, u slojevima koji pamte milione godina, svjedoče fosili - tragovi svijeta koji se pretvorio u legendu.

Tokom miliona godina, voda Panonskog mora polako se povlačila, ostavljajući za sobom slojeve sedimenta bogate fosilima morskih organizama  školjki, puževa, kornjača, pa čak i korala. 

Ti fosili danas pomažu naučnicima da rekonstruišu izgled i život ovog drevnog mora. 

Na lokalitetima u Semberiji, kao što je Gornja Pilica, geolozi i paleontolozi pronalaze ostatke miocenskih stijena i fosile, koji svjedoče o bogatoj biološkoj prošlosti ovih prostora. 

Tadašnje Panonsko more bilo je povezano sa drevnim Tetisom, velikim pramorem, a kasnije je zbog geoloških procesa i podizanja kopna polako nestajalo.

Dejan Petrović, geolog, ističe da je prije, 10 - 30 miliona godina na ovom prostoru panonskog bazena postojalo Panonsko more, te je zahvatalo jedno veće područje.

"Nalazimo se na lokalitetu u Gornjoj Pilici, a ovo je bila sama obala Panonskog mora. Panonsko more je postojalo prije 33 miliona godina, a nestalo je prije oko 600.000 godina. Tokom tog perioda dešavala su se različita događanja, i život je bio vrlo dinamičan. Ovaj lokalitet nam je već bio poznat, jer su geološka istraživanja ovdje vršena prije 40-50 godina”, navodi Petrović za InfoBijeljinu.

Ali, kako dodaje, paleontologija, odnosno pronalaženje fosila, nije bila uopšte razvijena.

“Na osnovu geoloških podataka, starost fosila stijene miocentske na ovom lokalitetu se procjenjuje na između 10 i 20 miliona godina. Ovdje vidimo jedan primjerak jedne školjke koja je tada živjela, i te vrste fosila, poput kornjača, puževa, različitih vrsta korala, te stvari govore o dinamici života koja se odvijala u tom periodu”, priča Petrović za portal InfoBijeljina.

Ovaj lokalitet nije nov, ali je donedavno bio naučno zapostavljen. Prvi geolozi ovdje su radili još prije pola vijeka. Ipak, tragovi života iz miocenske epohe nisu bili predmet dubljeg istraživanja. 

Danas, paleontologija preuzima primat  jer fosili koje nalazimo pričaju priču o vremenu kada je Balkan bio pod morem.

Promjene koje su oblikovale ovaj region desile su se u ciklusima – uzdizanja i spuštanja kopna, širenja i povlačenja vode. Te promjene ostavile su trag ne samo u stijenama, već i u životu koji je tada bujao. 

U slojevima zemlje danas otkrivamo priču o tim kretanjima. Talasne vode Panonskog mora nanosile su slojeve sedimenta, koji su se sabijali u kamene stijene tokom miliona godina. U tim slojevima ostali su sačuvani fosili koji danas predstavljaju dragocjen izvor informacija o drevnim ekosistemima.

Tokom miliona godina, dolazilo je do cikličnih promjena u nivou vode. Podizanjem planinskih lanaca kao što su Karpati i Dinaridi, more se povlačilo, a kopno je dobijalo današnji oblik. Proces izdizanja kopna pratio je i razvoj slatkovodnih ekosistema koji su zamjenjivali nekadašnje morske. Tako je i Semberija, nakon što se more povuklo, postala ravnica pogodna za razvoj šuma, pa kasnije i ljudskih naselja. 

Paleontološka potraga, priča nam Petrović, nije slučajna. Prije nego što se započne iskopavanje, naučnici analiziraju slojeve, određuju starost stijena i traže signale koji ukazuju na postojanje fosila.

U stijenama koje čuvaju fosile davno izumrlih bića, u sedimentima koji svjedoče o vijekovima promjena, Semberija nije samo ravnica, već živa knjiga prošlosti, koju tek treba u potpunosti pročitati. Svaki pronađeni fosil, svaki sloj zemlje, otkriva dio te priče. 

Panonsko more je nestalo, ali njegov otisak ostaje, podsjećajući nas da je svaki kraj samo priprema za novo poglavlje.