Njegovoj ljepoti nije mana, kako neki tvrde, haotična mješavina graditeljskih stilova, naprotiv, to mu upravo daje taj zavodljivi šarm i neodoljivu privlačnost. Naravno takvom osjećaju najviše doprinose i njegovi stanovnici - vedri, druželjubivi i predusretljivi. Ovom prilikom podsjetićemo se nekih važnih ljudi koji su ostavljali svoj pečat u fizionomiji Beograda na razmeđima epoha.

 

Takav trag je nesumnjivo ostavio i knez Miloš Obrenović u prvim decenijama 19. vijeka. Njegova graditeljska misija je nosila postepeni raskid sa orijentalnim nasljeđem i okretanje zapadnom arhitektonskom, ali i političkom modelu. Za to djelo bio mu je potreban i valjan saradnik koji bi razumio njegova stremljenja i vizije. I našao ga je u liku Nikole Živkovića, već dokazanog graditelja, Srbina porijeklom iz grčkog grada Vodena, gdje je rođen 1792. Hadži Nikola ili Hadži Neimar, kako su ga još zvali, školovao se u Solunu i Atini, stičući potrebna graditeljska umijeća. Dakle, sredinom dvadesetih on, kao već zreo graditelj, na Milošev poziv dolazi u Srbiju i odmah započinje gradnju važnih upravnih, ali i privatnih i privrednih objekata. Godine 1829. zida novi konak za potrebe samog kneza, koji će Miloš poslije dati na korišćenje djeci i kneginji Ljubici, po kojoj će ova građevina biti i nazvana. Objekat je građen kamenom i opekom u balkanskom stilu, ali sa vidnim elementima klasicizma evropske arhitekture. Ubrzo poslije toga (1831-1834) zida se i reprezentativni Konak kneza Miloša na Topčideru. U sklopu ovog dvorskog kompleksa uređen je park i crkva Sv. apostola Petra i Pavla. U svom plodnom radnom vijeku Hadži Nikola je bio projektant ili graditelj mnogih beogradskih vrijednih zgrada, kojih danas na žalost više nema, ali je sigurno da su u njegovom bogatom opusu ipak najvredniji objekti ta dva pomenuta konaka.

 

Ovi spomenici kulture su u stvari simbol početka stvaranja novovjekovne srpske države. Kada je Srbija 1830. dobila status autonomne kneževine, Beograd je počeo ubrzano da se razvija. Uskoro mu je postalo tijesno unutar gradskih zidina i morao se preliti izvan njih. Miloš Veliki je podsticao i usmjeravao brzi razvoj Beograda, s ciljem stvaranja nove srpske prestonice. Njegov plan je bio da centar varoši locira na savsku padinu, tačnije na prostor Savamale (Savske mahale). No prije toga morao je 1835. raseliti sirotinjske potleušice, nikle na tom mjestu, no o tome će kasnije biti više govora. Tada na scenu stupa Hadži Neimar, koji zajedno s knezom povlači osnovne urbanističke linije novog naselja i energično pristupa gradnji velikog broja objekata. Grade se prvo javne zgrade: sjedište Sovjeta, velika a potom i artiljerijska kasarna, pivara, carinarnica (đumruk), u čijoj će velikoj dvorani početi sa radom i prvo beogradsko pozorište. Ove građevine od čvrstog materijala su za to vrijeme bile prave palate prema prizemnim kućercima oko njih. Knez o državnom trošku gradi 46 trgovačkih radnji, koje besplatno nudi da bi se na ovaj prostor prebacio privredni centar grada.

 

Za sve to vrijeme Hadži Nikola je od jutra do mraka na gradilištima, koja su morala biti savršeno organizovana. Dobar dio noći uz svijeće je radio na projektima i proračunima, jer se ćudljivom Milošu sve u dinar moralo pravdati i svakodnevno prijavljivati. Pedantan i precizan, sve je lično morao provjeriti, priča se da je skoro svaku ciglu kuckao da se uvjeri u njen kvalitet. Rokovi i valjanost gradnje morali su se do kraja poštovati.  Legenda kaže da je knez na svakom gradilištu prvo podizao vješala za opomenu graditeljima. Posebnu muku Hadži Neimar je imao sa Tomom Vučićem “glavnim nadzirateljem svih javnih radova”. Bio je to čovjek prgave i teške naravi, koji se često suprotstavljao i samom Milošu. Jednom prilikom on postupi po knjaževom naređenju, suprotno Tominoj zabrani, i tad dođe do oštrog verbalnog sukoba koji preraste u sramno Vučićevo nasilje. On naredi momcima da drže Hadži Nikolu, dok ga je on nekom palijom krvnički udarao po prsima. Knez ga je tada zaštitio, ali ni sa njim mu nije bilo mnogo lakše. Jedna anegdota govori kako je Miloš “od dvije riječi” rješavao pravno-imovinske odnose. Naime dok su se njih dvojica vozili karucama ka Topčideru, ćudljivi knez odjednom upita za neku livadu: “Čiji je ovo plac Nikola?” “Moj, gospodaru, vi ste mi ga darovali”. Miloš se na to obrecnu: “E nećeš, kad još ništa nisi izgradio oduzimam ti ga”.

 

Vožnju su nastavili u neprijatnom ćutanju. Hadži Neimar je bio sudbinski vezan za kneza u svakom pogledu. Kada je Miloš svrgnut 1839. i morao napustiti Srbiju i on je pod pritiskom morao učiniti isto. Prelazi u Austriju i tu ostaje sve do Miloševog povratka 1858. godine. Tokom te druge knjaževe vladavine obavljao je najodgovornije dužnosti u tadašnjem ministarstvu građevina. Hadži Neimar je bio oženjen i imao je četiri kćeri i sina. Umro je u Beogradu prije 150 godina u dubokoj starosti.

 

 

Kada je knez Miloš početkom 30-ih godina 19. vijeka donio vizionarsku odluku da gradi i razvija novu, srpsku beogradsku varoš, odabrao je prostor Savamale za taj poduhvat. No prije same gradnje trebalo je ukloniti oko 150 straćara, potleušica, u kojim su živjele razne izbjeglice te bosanski lađari i Cigani. On toj sirotinji dade godinu dana roka da se presele na Palilulu, nudeći im besplatnu drvenu građu. No uprkos knjaževom autoritetu, mnogi se oglušiše o naredbu. Po isteku zadatog roka Miloš bijesan posla momke koji za jedan dan razjuriše neposlušnike i sa zemljom sravniše sve te krovinjare od pletera i ćerpiča, a onda ih zapališe. Ubrzo potom tu počeše nicati, za to vrijeme, vrlo moderne i čvrste građevine, upravni ali i drugi objekti. Upadljiva istorijska sličnost se desila 181 godinu kasnije. Godine 2016. vlasti su za noć porušile ružne i zapuštene prateće objekte na Savamali, da bi tu nikao jedan reprezentativni dio grada nazvan “Beograd na vodi”. Hegel reče da se istorija ponavlja jednom kao tragedija, a drugi put kao farsa, a mi bismo dodali i kao monodrama (one man shonj).

Dok jedni napadaju taj “hajdučki” postupak vlasti, po Miloševom uzoru, drugi spore autentičnost same ideje. Međutim, napredak često nema vremena za formalnosti, a što se ideja tiče, njima se istorija rijetko bavi, za nju su bitne samo dobre realizacije. Pa kada na obali Save niknu impozantne haj-tek građevine i Beograd dobije novu fizionomiju svjetske metropole, sve će te primjedbe biti brzo zaboravljene, kao što su i Milošu odavno oprošteni mnogi grijesi. Pamtiće se samo oni ljudi koji su poput njega i Hadži Neimara svoje snove, znanje i energiju utkali u identitet i ljepotu srpske prestonice, poput Luke Ćelovića Trebinjca, Nikolaja Krasnova, Branka Pešića i mnogih drugih.