Kultura
15.02.2023.
14:29
Borba naroda za slobodu: Dan kada je započela Srpska revolucija
Izvor: srpskainfo.com
0
Podijeli
Na Sretenje 1804. godine, započela je Srpska revolucija, koja je označila početak oslobađanja balkanskih naroda od Turske.
Iako se odvijala s promjenljivim uspjehom, na kraju je decenijama kasnije, zahvaljujući mudrosti Knjaza Miloša Obrenovića – krunisana uspjehom.
Svi drugi nacionalno revolucionarni pokreti balkanskih naroda protiv Turske bili su plod ugledanja na Srbe, uključujući i Grke 1821.
Na Sretenje 1804, na zboru viđenijih Srba sa teritorije Beogradskog (odnosno Smederevskog) pašaluka, koji se dogodio u Marićevića jaruzi u Orašcu, donijeta je odluka o podizanju ustanka protiv Turaka i za vožda je izabran Đorđe Petrović – ubrzo poznat kao Karađorđe.
Odluci o podizanju ustanka prethodila je Sječa knezova, odnosno uglednih narodnih prvaka, koje su dahije preventivno pobile, zbog navodne nelojalnosti.
Prvi srpski ustanak najprije je zahvatio krajeve zapadno od Kolubare, Šumadiju i Pomoravlje.
Čitav Beogradski pašaluk oslobođen je 1807, ali je sudbinu ustanka odredio ishod Rusko-turskog rata, pošto su Rusija i Turska potpisale mir u Bukureštu 1812. Prepuštanje Srbije bilo je plod činjenice da je počinjao Napoleonov pohod na Rusiju.
Po rečima velikog njemačkog istoričara Leopolda Rankea, Karađorđevom bunom započela je Srpska revolucija, okončana uspešnim diplomatskim dostignućima Miloša Obrenovića, decenijama potom.
Sretenjski ustav
Karađorđe je tokom Prvog srpskog ustanka (1804-1813) između ostalog, u sklopu obnove srpske državnosti, ustrojio i niz važnih institucija, poput Velike škole, što je nesumnjiv pokazatelj dalekovidosti i vizionarstva. Tako je septembra 1808. godine u Beogradu besedom Dositeja Obradovića “O dužnom počitaniju k naukama” počela s radom Velika škola, daleki začetak današnjeg Univerziteta u Beogradu.
Na Sretenje 1835, u Kragujevcu je donet prvi, “Sretenjski ustav” Kneževine Srbije, ustrojen po uzoru na francuski i belgijski. Tekst ustava, neobično liberalan za tadašnje prilike, izradio je Dimitrije Davidović, znameniti novinar i srpski nacionalni radnik.
Ovakvo ustavno rješenje odmah je izazvalo negodovanje Austrije, Turske i Rusije, i ustav je ubrzo suspendovan. Velike sile smatrale su ga previše liberalnim: u poređenju sa ustavima evropskih zemalja tog vremena on je to i bio, osim retkih izuzetaka poput Francuske i Belgije.
Kneževina i Kraljevina Srbija imala je potom više različitih ustavnih rešenja: 1838, 1869, 1888, 1901. i 1903. godine. Poslije Drugog svjetskog rata, od 1945. godine, u potpuno promenjenim okolnostima, Srbija u sastavu federalne Jugoslavije je četiri puta usvajala ustav, a aktuelni je usvojen 30. oktobra 2006. i to je prvi Ustav Srbije nakon raspada SRJ, odnosno Državne zajednice SCG.
Od ove godine Dan državnosti praznuje se, u skladu sa veličinom tog datuma za srpsku istoriju, neradno dva dana, odnosno 15. i 16. februara, piše b92.